«Μαινόταν σε πολυεπίπεδο μέτωπο: Ο άγνωστος πόλεμος της προπαγάνδας την περίοδο 1955-1959»
Χαράλαμπος Αλεξάνδρου*
Ο κυπριακός αγώνας της περιόδου 1955-1959 αποτελεί
έναν πολυεπίπεδο αγώνα, πτυχές όμως του οποίου παραμένουν εισέτι
αχαρτογράφητες. Μια από αυτές τις όψεις αποτελεί και ο αναίμακτος
πόλεμος, που μαινόταν χρόνια πριν από το 1955 αλλά που συστηματοποιήθηκε
και εντάθηκε κατά τα χρόνια δράσης της Εθνικής Οργάνωσης Κυπρίων
Αγωνιστών (ΕΟΚΑ), ο ακήρυχτος πόλεμος της προπαγάνδας και της αντί-
προπαγάνδας.
Εκείνο που είναι αξιοσημείωτο για τα φυλλάδια της
αποικιακής προπαγάνδας (που τύχη αγαθή διασώθηκαν στις συλλογές του
Κρατικού Αρχείου Κύπρου το οποίο τα δημοσίευσε στην τελευταία του
έκδοση), είναι ότι ουδέποτε ήταν υπογεγραμμένα. Υπάρχουν μάλιστα αρκετές
περιπτώσεις κατά τις οποίες πλαστογραφούσε την υπογραφή της ΕΟΚΑ και
της ΠΕΚΑ.
Επιπλέον, πέρα από την πλαστογραφία της υπογραφής,
φαίνεται ότι χρησιμοποιούσαν κι άλλα μέσα προκειμένου να γίνει πιο
πειστική η πλαστογράφηση και να επιτευχθεί η διασπορά σύγχυσης.
Αυτό επιτυγχανόταν με την αναπαραγωγή των
πλαστογραφημένων φυλλαδίων με τον ίδιο τρόπο όπως τα πραγματικά φυλλάδια
της ΕΟΚΑ. Είναι πιθανό, μετά την ανεύρεση γραφομηχανής και πολυγράφου
που χρησιμοποιούσε κάποια ομάδα της ΕΟΚΑ, οι αποικιοκράτες να τα
χρησιμοποίησαν για την έκδοση των πλαστογραφημένων φυλλαδίων ώστε αυτά
να έχουν και οπτική ομοιότητα με τα αυθεντικά.
Η προσφυγή στις τακτικές αυτές και κυρίως στην
τελευταία, της πλαστογράφησης, που εμπίπτει σύμφωνα με τους θεωρητικούς
του φαινομένου της προπαγάνδας στη «μαύρη προπαγάνδα», αποτελούν αποδοχή
εκ μέρους των Βρετανών της αποτυχίας της δικής τους επώνυμης
προπαγάνδας και τρανταχτή παραδοχή της θετικής υποδοχής που τύγχαναν τα
φυλλάδια της ΕΟΚΑ στον πληθυσμό του νησιού. Γιατί αν οι Έλληνες της
Κύπρου αγνοούσαν τα φυλλάδια της ΕΟΚΑ και δεν ένιωθαν την ανάγκη να τα
διαβάσουν και αν η επώνυμη βρετανική προπαγάνδα είχε αποτελεσματικότητα,
δεν θα υπήρχε λόγος για τους Βρετανούς να εκδίδουν φυλλάδια με
πλαστογραφημένη την υπογραφή της Οργάνωσης. Η ΕΟΚΑ όμως, έχοντας
εντοπίσει τις συγκεκριμένες πλαστογραφήσεις, προσέθεσε στα φυλλάδιά της
ακόμα μια μομφή κατά της «αγγλικής γαϊδουροκεφαλιάς».
Ιδιαίτερη σημασία δινόταν από την ΕΟΚΑ στις
απαντήσεις των πλαστογραφημένων φυλλαδίων προκειμένου να γνωστοποιηθεί
στον κόσμο, όχι μόνο η «επαίσχυντος πλαστογράφησις» αλλά επιπλέον για να
διαλυθεί οποιαδήποτε σκιά είχε δημιουργηθεί εξ αιτίας του πλαστού
φυλλαδίου, περί των στόχων του ενόπλου και πολιτικού αγώνα. Για τον λόγο
αυτό η ΠΕΚΑ (η οργάνωση που μεταξύ άλλων είχε επιφορτιστεί με τη
διενέργεια της προπαγάνδας της ΕΟΚΑ) στο απαντητικό της φυλλάδιο, έδινε
στοιχεία, τον τίτλο ή την πρώτη πρόταση του πλαστού βρετανικού
φυλλαδίου, για να κοινοποιήσει κατ’ αρχάς στο κοινό ότι το συγκεκριμένο
φυλλάδιο δεν ήταν αυθεντικό και άρα να μην υιοθετήσουν τις θέσεις, τα
επιχειρήματα και τις απόψεις του και επιπλέον για να καταστήσει σαφές
στα επιχειρήματα ποιου πλαστού φυλλαδίου απαντούσε.
Εντοπίζονται όμως και περιπτώσεις κατά τις οποίες οι
αποικιοκράτες, μετά την κυκλοφορία φυλλαδίου της ΕΟΚΑ κυκλοφορούσαν
πλαστογραφημένο με τον ίδιο ή παρόμοιο τίτλο και ελαφρώς αλλαγμένο
περιεχόμενο, ώστε να προωθεί τους δικούς τους προπαγανδιστικούς στόχους.
Κάποιες φορές η διαφορά σε ολόκληρο το φυλλάδιο είναι 3-4 λέξεις,
γεγονός που πραγματικά δημιουργούσε σύγχυση.
Αν η ΕΟΚΑ αντιλαμβανόταν το βρετανικό τέχνασμα,
ξεκινούσε ένας κύκλος προπαγάνδας και αντιπροπαγάνδας, που κατέληγε
μάλλον σε πόλεμο νεύρων και απόδοσης χαρακτηρισμών.
Η εναλλαγή τεχνικών στην προπαγάνδα
Στα βρετανικά φυλλάδια εναλλάσσονταν συχνά
διάφορες προπαγανδιστικές τεχνικές. Σημαντικό στοιχείο τους όμως ήταν η
επανάληψη και η συντομία. Εντοπίζονται έτσι συνεχείς αναφορές στη
μοχθηρία της ΕΟΚΑ, στην αναποτελεσματικότητα της ένοπλης δράσης, στα
θετικά και στο αναγκαίο της βρετανικής παρουσίας και στις
εποικοδομητικές προτάσεις των Βρετανών. Παρουσιάζεται επίσης προσπάθεια
τεκμηρίωσης της αναγκαιότητας των κατασταλτικών μέτρων.
Σημαντικότατη για τους Βρετανούς ήταν η αποδόμηση του
προφίλ δύο προσωπικοτήτων. Του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και του Γεωργίου
Γρίβα-Διγενή.
Επιχειρούσαν λοιπόν να ενσπείρουν αμφισβήτηση ως προς
τις διπλωματικές ικανότητες και την αποτελεσματικότητα των χειρισμών
του πρώτου. Σε ένα φυλλάδιο, μαύρης προπαγάνδας, οι Βρετανοί επιχείρησαν
να χρεώσουν στον Αρχιεπίσκοπο την ανάδειξη της διχοτόμησης ως
ενδεχόμενης λύσης.
Στο συγκεκριμένο φυλλάδιο οι Βρετανοί θεωρούσαν
ότι οι Κύπριοι είχαν τυφλή εμπιστοσύνη στον Αρχιεπίσκοπο και εξ αιτίας
αυτού δεν ήταν σε θέση να κρίνουν τις επιλογές του. Αυτή η πεποίθηση,
κατά τους Βρετανούς, είχε επιβληθεί από την ΠΕΚΑ της οποίας την
πλαστογραφημένη υπογραφή έφερε το φυλλάδιο: «Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος
είναι ο μοναδικός και νόμιμος αρχηγός μας. Θα τον ακολουθήσωμεν όπου και
να μας οδηγήση, ακόμη και εάν μας οδηγήση εις την αιματοχυσίαν και
τρομοκρατίαν… την διχοτόμησιν ή και την ΕΝΩΣΙΝ της Κύπρου… μετά της
Τουρκίας (!!!)»
Ο Γρίβας παρουσιαζόταν από τους Βρετανούς ως ένας
«ματαιόδοξος», «μεγαλομανής» ο οποίος είχε αναλάβει με τη «συμμορία
του» να προσαρτήσει ετσιθελικά την Κύπρο στην Ελλάδα.
Η παρουσίαση της προσπάθειας του Γρίβα ως μιας
προσπάθειας που δεν διέθετε λαϊκό έρεισμα και που στρεφόταν κατά των
επιθυμιών όσων είχαν «στην καρδιά τους τα πραγματικά συμφέροντα» της
Κύπρου» (υπονοώντας ότι ο Γρίβας δεν τα εξυπηρετούσε), αποτελούσε βασικό
προπαγανδιστικό στόχο των Βρετανών. Τόσο για να επιτύχουν την αποκοπή
της ΕΟΚΑ από τον πληθυσμό, όσο και για να αυτοπροσδιορίσουν τις δικές
τους ενέργειες ως εξυπηρετούσες την πρόοδο, τη δημοκρατία και την
ειρήνη. Λέξεις-συνθήματα που αποτελούσαν ακρογωνιαίους λίθους της
βρετανικής προπαγάνδας.
Η τακτική του ακολουθητισμού
Μια άλλη προπαγανδιστική τακτική που ακολουθούσαν
οι Βρετανοί ήταν αυτή του ακολουθητισμού. Προκειμένου να πείσουν τους
Κύπριους να μη στηρίζουν την ΕΟΚΑ αλλά επιπλέον να τους παρακινήσουν να
παράσχουν πληροφορίες στις «δυνάμεις ασφαλείας» αναδείκνυαν τη
συγκεκριμένη συμπεριφορά δίνοντάς της θετικά χαρακτηριστικά.
Για παράδειγμα στο φυλλάδιο «Πατριωτικόν καθήκον»
(το οποίο αποτελούσε απάντηση σε φυλλάδιο της ΕΟΚΑ που θεωρούσε
πατριωτικό καθήκον την εχεμύθεια) όσοι έδιναν πληροφορίες που οδηγούσαν
στις «καθημερινές ανακαλύψεις και συλλήψεις τρομοκρατών»,
χαρακτηρίζονταν ως «ο πραγματικός λαός της Κύπρου».
Στόχος του συγκεκριμένου φυλλαδίου ήταν να προτρέψει
τους Κύπριους να μην υπακούουν στις προσταγές της ΕΟΚΑ για εχεμύθεια
αλλά να παρέχουν στοιχεία στις Αρχές για τη δράση και τον οπλισμό της
Οργάνωσης.
Επαναλαμβάνουν τα επιχειρήματα
Εκείνο που εντοπίζει με έκπληξη ο σημερινός
ερευνητής διαβάζοντας τα βρετανικά φυλλάδια που κυκλοφορούσαν κατά την
τετραετία 1955-1959, είναι ότι τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούσαν οι
Βρετανοί εναντίον του ένοπλου εθνικοαπελευθερωτικού – αντιαποικιακού
αγώνα της ΕΟΚΑ, προκειμένου να προωθήσουν τα ιμπεριαλιστικά τους σχέδια,
χρησιμοποιούνται απαράλλακτα μέχρι σήμερα από διάφορους.
Αυτοί επαναλαμβάνουν ασυνείδητα, ως
κωμικοτραγική αντήχηση, τον αποικιακό αντεπαναστατικό λόγο στην
προσπάθειά τους να αμαυρώσουν τον αγώνα του αποικιοκρατούμενου κυπριακού
λαού για ελευθερία, αυτοδιάθεση και Ένωση.
Η ΕΟΚΑ όμως έδωσε άπαξ και διά παντός την απάντηση.
Όχι μόνο μέσω των απαντητικών της φυλλαδίων αλλά κυρίως μέσα από την
προπαγάνδα «των πράξεων».
Η αυτοθυσία και η αποφασιστικότητα των μελών της,
ενέπνεε ολόκληρο τον ελληνισμό της Κύπρου και του έδινε δύναμη να
αντέχει τα σκληρά κατασταλτικά μέτρα των Βρετανών που δεν στόχευαν στην
ταλαιπωρία μόνο του κορμιού αλλά κυρίως της ψυχής. Αυτό είναι που
καθιέρωσε παγκοσμίως την ΕΟΚΑ ως ένα από τα επιτυχημένα αντιαποικιακά
αντάρτικα της σύγχρονης ιστορίας.
* Ο Χαράλαμπος Αλεξάνδρου είναι υποψ. διδάκτωρ, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Κύπρου
